Niccolo Machiavelli schreef:

Dat is exact wat de Chinezen de afgelopen tweeduizend jaar hebben gedaan, zeggen sommigen.
China zou in wezen maar één groot denker hebben voortgebracht: Confucius. De rest van de Chinese intellectuele geschiedenis is slechts één lange voetnoot bij hetgeen hij gezegd heeft. En dat is de reden waarom de Chinezen heden ten dage zo achterlijk, bekrompen, corrupt, arrogant, onbeschaafd, onbehulpzaam en lawaaiig zijn.

“Een voorzichtig man dient immer het pad te volgen van hen die groot en uitmuntend waren, opdat hij, ook al evenaart zijn talent niet het hunne, tenminste op hen kan lijken.”

Inderdaad is het confucianisme vanaf de Han-dynastie (202 v.Chr. – 220 n. Chr.), tot de afschaffing van de staatsexamens in 1905, de officiële staatsideologie geweest.
Helemaal ongelijk hebben deze iconoclasten dus niet. Naast Confucius bleef maar weinig ruimte over voor verandering.
Maar het gaat te ver om hem en in één adem ook maar gelijk het lastige karakterschrift – de schuld van alle achterstand te geven. Bovendien zijn er door de eeuwen heen heel veel verschillende interpretaties geweest van zijn leer, variërend van orthodox tot “intuïtief’.
Een heel eigen lezing van Confucius komt van de hervormer Kang Youwei. Op de vooravond van de val van het keizerrijk stelde hij dat Confucius altijd verkeerd begrepen was, omdat een deel van de confucianistische canon al rond het begin van onze jaartelling vervalst was door de gewetenIoze hofbibliothecaris Liu Xin.

Confucius was in de ogen van Kang juist een zeer progressief mens geweest.
Helaas kon Kangs pleidooi niet meer voorkomen dat het confucianisme aardig onder vuur kwam door de 4-meibeweging in 1919, en natuurlijk door Mao Zedong die de ‘oude maatschappij’ zeer grondig afgebroken heeft. Van Mao wordt gezegd dat hij Confucius al haatte vanaf zijn achtste, maar dat deden waarschijnlijk alle jongetjes van dezelfde leeftijd, die al de klassieken tot op het karakter nauwkeurig in hun hoofd moesten stampen.

Ironisch genoeg schrijven de Chinezen van Taiwan, Hongkong en Singapore hun succes vaak weer toe aan ditzelfde verguisde confucianisme. Lee Kuan Yew, de voormalige premier van Singapore, zei ooit dat de dag dat de Chinezen het confucianisme verliezen, ze niet veel meer zijn dan onontwikkeld uitschot. Lee heeft overigens van Singapore de enige moderne confucianistische staat gemaakt.

Het verhaal wil dat Confucius, de wijze man van talloze overbekende zegswijzen zoals “als de wind (van de vorst) waait, buigt het gras (van het volk)”, zelf geboren werd uit een zogenaamd ‘wild huwelijk’ (yehun). Dit was een vruchtbaarheidsritueel uit vroeger tijden, waarbij jongens en meisjes in de lente een feest aanrichtten om daarna de bosjes in te duiken en de liefde te bedrijven. De vormgever van de Chinese levensopvatting had overigens niet voor elk probleem een one liner paraat.
Op een dag kwam hij twee kinderen tegen die ruzie hadden over de zon. De een zei: “s Morgens als de zon opkomt, is zij het meest nabij en tegen de middag staat zij verder van ons weg.” “Nee hoor”, wierp de ander tegen, “in de ochtend is de zon juist koud, omdat zij ver weg is, en in de middag is zij warm en daarom dichtbij.” Toen Confucius deze discussie aanhoorde wist hij niet meer wat hij moest zeggen. De kinderen lachten en riepen: “Wie zegt dat Confucius zoveel weet? Hij kan niet eens ons probleem oplossen!”

Tussen haakjes, waarom dit hele verhaal over Confucius bij een karakter dat een zwaluwnestje voorstelt?
Simpel, het is de latinisering van zijn achternaam die op z’n Chinees als Kong wordt uitgesproken.

Peter Ho Kalligrafie door Sylvia Ho-Chang

Uit: CHINA NU, nr 3 1996