Het dramatische leven van Pu Yi (1906-1967)

Als kind van nog geen drie jaar oud werd hij op de Drakentroon geplaatst, drie jaar later most hij er afstand van doen. Daartoe opgevoed in de besloten gemeenschap binnen de Verboden Stad bleef hij streven naar een herstel van zijn troon. In naam, maar in feite als marionet, slaagde hij er in om onder patronage van Japan keizer in zijn stamland te worden. Na de Tweede Wereldooriogzou hij veertien jaar gevangen zitten. Hij kwam er uit als een hervormd mens. Of wilde hij het, zoals zijn leven lang, degenen die zin leven beheersten naar de zin maken?

De Qing-dynastie loopt tegen zijn einde.

Meer dan 60 jaar van buitenlands imperialisme en binnenlandse economisch en politiek verval hebben het keizerrijk tot op zijn grondvesten verzwakt. De heersende Manzu, van oorsprong nomadische veroveraars uit het noordoosten, kunnen het opkomende nationalisme maar nauweliiks beteugelen.

Het is vooral de reactionaire keizerin weduwe Ci Xi die al een halve eeuw het hof beheerst. Van modernisering en buitenlanders moet ze niet veel hebben. Zij wellustigt zich in haar macht en wil die met niemand delen. Rivalen worden door haar genadeloos onschadelijk gemaakt. Keizer Guang Xu zit al 10 jaar gevangen nadat hij het heeft gewaagd in eigen naam een eigen hervormingsbeleid te steunen. Zij kiest haar achterneef Pu Yi uit om de keizer op te volgen. Hij is nog geen drie jaar oud en heeft een zwakke persoonlijkheid als vader. Voor Ci Xi is hij dus een uitstekende marionet in haar hofintriges tegen machtiger en meer onafhankelijke troonpretendenten. Een dag nadat zij de kleine troonopolger in de Verboden Stad heeft gehaald sterft, zeer toevallig door een plotselinge ziekte geveld, de tragische keizer Guang Xu. Ci Xi kan echter niet lang van haar meesterzet genieten, want de “Oude Boeddha’ sterft zelf een dag later.

Op 2 december 1908 wordt Pu Yi keizer Xuan Tong van de Qing-dynastie. Zijn vader is regent, maar moet de macht delen met keizerin-weduwe (van Guang Xu) Long Yu, de nicht van Ci Xi. Zij proberen oppositie te voorkomen en sturen de machtige general Yuan Shikai, die in 1898 Guang Xu had verraden, van het hof. Maar de historie stoort zich niet aan machtspelletjes in de Verboden Stad. De ontevredenheid over de Manzudynastie is daarvoor te diep geworteld. Op 10 oktober 1911 breekt in Wuchang en opstand uit, die wordt tot de Chinese Revolutie. Het hof roept Yuan Shikai terug om het nationalistische tij te keren, maar hij pleegt opnieuw verraad. Op 12 februari 1912 wordt het aftreden van Pu Yi geproclameerd. De net zes geworden ex-keizer mag echter in de Verboden Stad blijven wonen en de Republiek onder leiding van president Yuan Shikai kent hem een jaargeld toe.

In de beslotenheid van de Verboden Stad wordt het hofleven zoveel mogelijk voortgezet. Pu Yi krijgt de opvoeding en de achting van een echte keizer en gedraagt zich daar ook naar. Het kind is aan eindeloos ceremonieel onderworpen, alleen al in de gewaden die hij elke dag nieuw moet aantrekken. Zijn almacht kan hij echter slechts botvieren op ziin eunuchen.

Het hof blijft hopen op een snelle restauratie. Die hoop wordt echter minder sterk als Yuan Shikai keizerlijke aspiraties begint te tonen. Voor het zover is, sterft hij echter, in 1916. In China breekt de periode van de rivaliserende krijgsheren aan die elkaar onder de paraplu van de republiek de macht betwisten. Voortdurend gonst het hof van de geruchten dat deze of gene krijgsheer de Qing zal herstellen. Dat lijkt bewaarheid te worden als op 1 juli 1917 de krijgsheer Zhang Xun de restauratie van Pu Yi tot keizer uitroept. De droom is echter kort. Zhang Yun wordt verdreven door troepen onder republikeinse vlag en op 17 juli treed Pu Yi opnieuw af.

Hoop op herstel

De krijgsherenpolitiek gaat door en China is volledig verdeeld. In 1917 verklaart de premier van dat moment Duan Oirui de oorlog aan Duitsland en Oostenrijk. Van de oorlog maakt Japan gebruik door de Duitse concessies in China in te pikken. De internationale gemeenschap accepteert dit, ook na de Eerste Wereldoorlog, ondanks hevige protesten hiertegen van nationalistische jongeren in de 4 Mei Beweging (1919).

Ondertussen komt de nu 13-jarige Pu Yi in aanraking met de westerse wereld. Op 4 maart 1919 doet Reginald Johnston zijn intrede in de Verboden Stad als leraar Engels voor de keizer. Hij is een China-adept, die Pu Yi steunt in zijn restauratie aspiraties en daarbij het ideaal van de Britse monarchie en een nauw Brits-Chinees verband voor ogen heeft. Daarbij ziet hij in Japan een potentièle bondgenoot die bij de restauratie kan helpen. Pu Yi komt onder Johnston’s invloed en laat zich zelfs een westers pak aanmeten. De jonge ex-keizer wil de verstikkende omgeving van het hof ontvluchten en gaan studeren in Engeland, zeker nadat hij in 1921 hoort dat hij wordt geacht te gaan huwen. Johnston, die zich verlustigt in keizerlijke eerbewijzen, en het hof, dat daarmee de basis voor zijn bestaan verloren dreigt te zien gaan, zijn echter tegen Pu Yi’s plannen. Hij moet blijven en krijgt in 1922 twee gemalinnen, de schone Wan Zhong wordt keizerin en Wen Xiu keizerlijke concubine.

Eind 1924 neemt de “christelijke general’ Feng Yuxiang in Beijing de macht over. Zijn regering zegt het ‘Welwillende Verdrag’ met het Qing-hof op en beveelt Pu Yi de Verboden Stad te verlaten. Pu Yi gaat naar de Noordeliike Residentie war zijn vader woont. Daar voelt hij zich echter ook niet veilig. Met hulp van Johnston, die overleg heeft gepleed met de Japanners, vlucht Pu Yi naar de Japanse Ambassade in de Gezantschapswijk. Drie maanden later, in begin 1925, verhuist hij naar Tianjin.

In Tianjin verbliift Pu Yi 7 jaar in de Internationale Wijk. Krijgsheren en avonturiers komen bij hem met schone beloften van restauratie en Pu Yi raakt heel wat geld kwit aan zijn droom, zonder resultaat. Ondertussen is hij een geziene gast in het lokale buitenlandse societyleven. De keizerin trekt zich steeds meer terug en raakt aan de opium verslaafd. Pu Yi’s hoop op dynastiek herstel wordt sterk minder als Chiang Kai-shek in 1928 zijn Noordelijke Veldtocht succesvol beeindigt en het hoofd wordt van een nieuwe Nationalistische regering. De ex-keizer vestigt steeds meer zijn hoop op Japan, dat ziin invloed in het noordoosten aan het uitbreiden is, in het stamland van de Manzu.

Japanse marionet

Eind 1931 forceren de Japanse legercommandanten in Mukden (Shenyang) een incident en bezetten de drie noordoostelijke provincies. Pu Yi ziet een kans op herstel van zin macht in het gebied waar de Qingdynastie zijn oorsprong heeft. Hij laat zich door de Japanners naar Port Arthur (Lúda, Dalian) brengen. Japan creëert, om zijn agressie te legitimeren, in het noordoosten begin 1932 de staat Manzuguo en Pu Yi wordt in naam president. Hij accepteert deze status op grond van Japanse beloften dat de republiek in een monarchie zal veranderen.

Tegelijk merkt Pu Yi echter volstrekt ondergeschikt te zijn aan zijn Japanse omgeving, zijn positie is een lege huls. De Volkenbond laat zich niet misleiden en veroordeelt de Japanse expansie, hoewel Pu Yi de onderzoekscommissie verzekert uit vrije wil en onafhankelijk staatshoofd van Manzuguo te zijn. Daarop trekt Japan zich terug uit de Volkenbond.

Op 1 maart 1934 is het zover: Pu Yi wordt uitgeroepen tot keizer Kang De van Manzuguo. In de ijdele hoop dat dit de basis kan zijn voor dynastiek herstel in heel China heeft hij zich door Japan tot marionet-keizer laten maken. Hij moet zijn residentie vestigen in Changchun, de Japanners willen hem niet in Mukden hebben, waar de oorspronkelijke paleizen van de Qing-dynastie staan.

Pu Yi laat zich willens en wetens gebruiken. Hij bezoekt keizer Hirohito in Japan als diens ondergeschikte en zal enkele jaren later zelfs de Shinto religie in Manzuguo invoeren. Pu Yi is een papieren keizer, de dienst wordt uitgemaakt door Japanse militairen.

Van belang hierbij is echter wel dat Pu Yi een Manzu is, geen Han-Chinees, de laatste van een Manzu-dynastie, die naar eigen opvatting daaraan en niet aan China als geheel verantwoording schuldig is. China had hem afgezet, via Japan zag hij een kans, hoe klein ook en hoeveel vernederingen hij ook moest slikken, op dynastiek herstel.

In 1937 creèren de Japanners bij Beijing en nieuw incident, dat het begin betekent van de grootscheepse Japanse invasie in China.

Pu Yi hoopt terug te kunnen keren naar Beijing, maar Japan heeft voor de andere bezette gebieden in China een nieuwe marionet:

Wang Jingwei, een vroegere medestander van Sun Yatsen. Pu Yi blijft in zijn Manzuguo en laat het rijke gebied uitbuiten ten behoeve van de Japanse oorlogsvoering.

Gevangen en heropgevoed

Op 6 augustus 1945 valt de eerste atoombom op Hiroshima. Drie dagen later verklaart de Sovietunie Japan de oorlog en stuurt zijn troepen naar Manzuguo. Na nog een atoombom capituleert Japan. Pu Yi probeert naar Japan te vluchten, maar wordt door de Sovjets gevangen genomen. Samen met een aantal Chinese en Japanse functionarissen uit Manzuguo zit hij vijf jaar gevangen, maar wordt als prominente oorlogsmisdadiger niet slecht behandeld. In augustus 1946 moet hij als getuige verschijnen voor het Internationale Tribunaal in Tokyo. Hier zegt Pu Yi dat hij slachtoffer is geweest van Japanse dwang en hij schuift alle verantwoordelijkheid voor zijn daden en uitlatingen als keizer van Manzuguo af op de Japanse officieren.

Intussen woedt in China de burgeroorlog die door de communisten wordt gewonnen. Op 1 oktober 1949 roept Mao de Volksrepubliek China uit. De Sovjetunie tekent een vriendschapsverdrag met China en de Chinese gevangenen gaan terug naar China. Pu Yi wordt op 31 juli 1950 aan de Volksrepubliek uitgeleverd.

De ex-keizer wordt samen met zijn hofhouding uit Manzuguo geinterneerd in Fushan, vlakbii Shenyang. Pu Yi word niet geëxecuteerd, zoals hij verwacht had, en komt ook niet voor een rechter. Er begint een proces van heropvoeding, dat negen jaar zal gaan duren. In eerste instantie bliift Pu Vi volhouden dat alles de schuld van de Japanners is. De communistische methoden van geduld en discussie blijken echter effectief. Mede onder invloed van de veranderingen die hij bij leden van ziin voormalige hof ziet, komt ook Pu Yi tot het besef dat hijzelf zich aan de nieuwe tijden moet aanpassen. Hij gaat zijn best doen een modelgevangene te worden en levert zelfs de juwelen, die hij onder in ziin tas verstopt heeft, in.

Op 18 oktober 1959 wordt het gratiebesluit afgekondigd en Pu Yi kan zich in Beijing met zijn familie herenigen. De exgevangenen kriigen excursies om hun de opbouw van het nieuwe China te tonen en bezoeken zelfs het Paleismuseum: de Verboden Stad. Op instigatie van premier Zhou Enlai wordt Pu Yi in maart 1960 als hulpje voor halve dagen aangesteld bij de botanische tuin in Beijing, terwijl hij de rest van zijn tijd kan gebruiken om aan zijn autobiografie te werken. Als prominent en geslaagd voorbeeld van communistische heropvoeding wordt Pu Yi in 1962 benoemd in de Politieke Raadgevende Vergadering. Op 17 oktober zal de laatste keizer van China aan kanker overlijden.

Kees van Galen

CHINA NU, jaargang 12, 1987, nummer 4